HERB I FLAGA GMINY ŁĄCZNA
Jednostki samorządu terytorialnego np. gmina, mogą ustanawiać w drodze uchwały własnego organu stanowiącego (w tym przypadku rady gminy) swoje herby, flagi, emblematy oraz insygnia i inne symbole. Tak stanowi Ustawa z dnia 21 grudnia 1978 roku o odznakach i mundurach (znowelizowana 29 grudnia 1998 roku). Wzory symboli, o których mowa powyżej muszą być ustanawiane w zgodzie z zasadami heraldyki, weksylologii (czyli dyscypliny zajmującej się chorągwiami i symbolicznymi znakami wojskowymi, państwowymi, terytorialnymi, organizacji i grup społecznych czy wyznaniowych) i miejscową tradycją historyczną.
Projekt herbu gminy Łączna powstał w 2000 roku po konsultacjach prowadzonych przez przedstawicieli gminy w osobach wójta Andrzeja Ślusarczyka i sekretarza gminy Jacentego Kity z heraldykiem Jerzym Michtą - pracownikiem naukowym Akademii Świętokrzyskiej im. Jana Kochanowskiego w Kielcach i plastykiem Krzysztofem Majem z Kielc. Ich współpraca była konsekwencją wymagań nałożonych przez cytowaną wyżej ustawę. Warto dodać, że Jerzy Michta jest twórcą koncepcji heraldyki samorządowej dla województwa świętokrzyskiego (czyli herbów województwa, powiatów i gmin). Koncepcja ta pozwala na wykorzystywanie w herbie gminy najbardziej charakterystycznych elementów herbu powiatu wskazując na jej (tj. gminy) terytorialną przynależność lub na sięgnięcie do własnej tradycji historycznej danej gminy lub wreszcie na nawiązanie do patronów kościoła lub parafii znajdujących się na terenie gminy.
W przypadku gminy Łączna postanowiono skorzystać z tej ostatniej możliwości. Jakkolwiek najstarszy zachowany przekaz źródłowy dotyczący tej miejscowości pochodzi z roku 1383 i jest ściśle związany z akcją osadniczą prowadzoną na tym terenie przez biskupów krakowskich, to jednak trudno uchwycić jakiś charakterystyczny element świadczący o własnej tradycji historycznej, a tym bardziej o jego ciągłości. Jako jedna z ponad dwudziestu wsi stanowiących klucz bodzentyński biskupstwa krakowskiego była osadą typowo rolniczą z młynem, podobną do pozostałych. Na przełomie XIX i XX wieku można na terenie dzisiejszej gminy zaobserwować występowanie drewnianych produktów drobnego przemysłu włościańskiego, takich jak: widły, grabie, niecki, łopaty, międlice, wrzeciona, a przede wszystkim łyżki. Niektórzy miejscowi wytwórcy przestawili swoją produkcję na zabawki ludowe, takie jak kółka osadzone na dyszelkach oraz bryczki i konie na biegunach. Wzorce tych wyrobów przejęli od osiadłych na terenie Łącznej przybyszów z zaboru austriackiego. Jednakże zabawkarstwo ludowe było charakterystyczne nie tylko dla terenu określanego dziś jako gmina Łączna, ale występowało ono także w Ostojowie, Michniowie, Baranowie, Błocie i Berezowie, a więc na terenie dzisiejszego miasta i gminy Suchedniów. Zapewne też dlatego trudno w tym przypadku doszukiwać się jakiejś tradycji zasługującej na umieszczenie w herbie.
Na sesji Rady Gminy w Łącznej w dniu 6 października 2000 roku radni pozytywnie zaopiniowali projekt herbu i flagi gminy przedstawiony przez Jerzego Michtę i Krzysztofa Maja. Wybrany do przyjęcia jako obowiązujący projekt ukazuje postacie patronów miejscowego kościoła: świętych apostołów Szymona i Judę Tadeusza. Takie wezwanie nosiła przydworska kaplica, będąca filią kościoła parafialnego we Wzdole. W 1912 roku rozpoczęto w Łącznej budowę kościoła, a w 1913 roku biskup sandomierski Marian Ryx erygował parafię Łączna wydzielając ją z dotychczasowej parafii Wzdół. Aktualnie kościół, jak i parafia są jedynymi w diecezji kieleckiej noszącymi to wezwanie. Uroczystość tytułu kościoła, czyli odpust parafialny przypada 28 października.
Herb gminy Łączna jest przedstawieniem ikonograficznym postaci obu apostołów z atrybutami ich męczeńskiej śmierci. Wzór przedstawienia obu apostołów został zaczerpnięty z dekoracji mozaikowej z 2 poł. XII wieku w Capella Palatina w Palermo (Włochy), przedstawiającej Chrystusa ze świętymi Piotrem i Pawłem, których postacie posłużyły do przedstawienia Szymona i Judy Tadeusza z charakterystycznym dla nich wyglądem zewnętrznym i atrybutami ich męczeńskiej śmierci. Najogólniej herb przedstawia się następująco: Na tarczy renesansowej, zaokrąglonej od podstawy, w polu błękitnym, z prawej strony postać Judy Tadeusza z siwą brodą i takimiż, niezbyt długimi włosami, w czerwonej sukni, trzymającego w ręku białą pałkę - atrybut jego męczeńskiej śmierci. Z lewej strony postać Szymona w żółtej sukni, trzymającego w ręku białą piłę - narzędzie jego śmierci. Głowa każdego z apostołów otoczona jest złotym nimbem - oznaką ich świętości. Należy dodać, że podane tu strony: lewa i prawa są stronami heraldycznymi, to znaczy odwrotnymi od strony osoby patrzącej na tarczę. Chociaż literatura hagiograficzna poświęciła apostołom wiele miejsca, to brak jest wiadomości pewnych, historycznie udokumentowanych. Powstało natomiast wiele legend, które z czasem stały się jak gdyby drugimi żywotami apostołów, i jako takie zostały silniej utrwalone przez tradycje, niż fakty rzeczywiście mające miejsce. Nie inaczej jest w przypadku apostołów Szymona i Judy Tadeusza.
Szymon Apostoł
Jego imię jest imieniem biblijnym pochodzenia hebrajskiego, występujące w dwóch formach: Symeon i Szymon i znaczy tyle, co "Bóg wysłuchał". Jest spośród Dwunastu postacią chyba najmniej znaną. Występuje w Nowym Testamencie zaledwie cztery razy i to tylko w spisach apostołów, tzw. katalogach (w Ewangeliach Mateusza, Marka , Łukasza i w Dziejach Apostolskich). Wymieniany jest z Jakubem synem Alfeusza, Judą Tadeuszem i Judaszem Iskariotą; w Mt 10,4 i Mk 3,18 występuje na jedenastym miejscu, w Łk 6,15 i Dz 1,13 na dziesiątym miejscu. Są to jedyne pewne wiadomości na jego temat. W Ewangeliach Mateusza i Marka nosi przydomek Kananejczyk, co jest tłumaczone jako Gorliwy, choć niektórzy dawniejsi autorzy utożsamiali go z panem młodym z Kany Galilejskiej. Tymczasem Gorliwy lub Gorliwiec oznaczać może tu religijnego entuzjastę, czy nawet byłego członka grupy tzw. zelotów żydowskich - religijnych radykałów dążących m.in. do wyzwolenia spod władzy Rzymu. Można też uznać ten przydomek za określenie wielkiej gorliwości w służbie apostolskiej.
Juda Tadeusz
Imię Juda jest imieniem biblijnym pochodzącym od hebrajskiego Jehuda - "godny czci". Z kolei imię Tadeusz, również biblijne, wywodzi się z języka aramejskiego, w którym thad - daj oznaczało człowieka o szerokiej piersi. W katalogach apostołów występuje w Łk 6,16 i Dz 1,13 jako Juda; syn Jakuba i brat Jakuba na jedenastym miejscu. Ponadto w J 14,22 występuje jako Juda, ale nie Iskariota. Pod imieniem Tadeusz figuruje dwukrotnie w katalogach apostołów: Mt 10,3 i Mk 3,18 na dziesiątym miejscu. Dodawanie do imienia Judy dodatkowych informacji (syn Jakuba lub brat Jakuba), najprawdopodobniej było spowodowane koniecznością odróżnienia tego apostoła od Judasza. Stąd również wyciągano wnioski, że był bratem Jakuba Apostoła (młodszego), choć forma tego nazwania w zakresie pokrewieństwa raczej wskazuje na synostwo. Podobnie wygląda sprawa pokrewieństwa Judy z Panem Jezusem: nowsi bibliści skłaniają się do tego, aby od Judy Tadeusza odróżniać drugiego Judę nazwanego "bratem Pańskim"(Mt 13,55, Mk 6,3). Nie ma też absolutnej pewności czy Juda Tadeusz jest autorem jednego z listów wchodzących w skład Nowego Testamentu. Natomiast powszechnie uznaje się, że Juda i Tadeusz to ta sama osoba. W czasie Ostatniej Wieczerzy zwrócił się do Jezusa następującymi słowami: "Panie, cóż się stało, że nam się masz objawić, a nie światu?" (J 14,22). Podobnie jak w przypadku Szymona Apostoła, wzmianki o Judzie Tadeuszu w Ewangeliach i Dziejach Apostolskich, są jedynymi, które można uznać za wiarygodne.
Dzieje apostołów, o których życiu po Wniebowstąpieniu Pańskim nie przechowały się żadne autentyczne wiadomości, a zwłaszcza tych, którzy mieli głosić Ewangelię w krajach Wschodu, legenda kształtowała w sposób dość podobny: dokonywali cudownych uzdrowień, wypędzali złe duchy mieszkające w posągach pogańskich bożków, byli miłosierni dla swych wrogów, ale na ogół spotykali się z życzliwym przyjęciem i dokonywali wielu nawróceń. Trudno jest określić pole działań apostolskich obu apostołów. W przypadku Szymona można spotkać wiadomości o jego działalności w Afryce, szczególnie w Egipcie, w Armenii, Persji, a nawet w Wielkiej Brytanii. Z kolei Juda Tadeusz miał apostołować w Palestynie, Arabii, Mezopotamii, Persji, choć podawane są również: Libia, Fenicja, Armenia, a nawet Rosja. Z jego misją apostolską związana jest piękna legenda opowiadająca o współczesnym Chrystusowi królu Edessy (dzisiejsza Urfa w Turcji) - AbgarzeV. Chory na trąd król postanowił napisać do Chrystusa list z prośbą o uzdrowienie. List ten doręczył Chrystusowi malarz, który z polecenia króla miał namalować portret Chrystusa i dostarczyć do Edessy. Ponieważ sportretowanie Chrystusa sprawiało malarzowi trudności, dzieło dokończył sam Chrystus: przyłożył do swojej twarzy płótno, odciskając na nim obraz swojego oblicza. Spojrzenie na wizerunek Chrystusa przywróciło Abgarowi zdrowie, doznał też łaski nawrócenia, a Juda Tadeusz udzielił mu chrztu. Portret ten król Abgar miał wręczyć apostołowi, stąd często można spotkać Judę Tadeusza z wizerunkiem Chrystusa, tzw. mandylionem w ręku lub na piersiach. Legenda ta nie ma jednak żadnych podstaw historycznych.
Stara tradycja chrześcijańska połączyła obu apostołów zarówno w działalności, jak i w męczeńskiej śmierci na terenie Persji. Legenda opowiada o spotkaniach z perskim królem, czy też wodzem Bodarachem, któremu przepowiedzieli wbrew wróżbom pogańskich kapłanów zawarcie pokoju z Indiami, a następnie udzielili chrztu i głosili Ewangelię w całym królestwie. Z kolei z mieście Samir lub Suanir na rozkaz apostołów szatani pod postaciami przypominającymi Murzynów opuścili posągi pogańskich bóstw, niszcząc je, co przedstawione zostało na obrazie bocznego ołtarza kościoła w Łącznej. Ołtarz ten znajduje się w transepcie, czyli nawie poprzecznej po prawej stronie patrząc od ołtarza głównego.
Na ścianie tej części transeptu malarka A. Pawłowska przedstawiła techniką sgraffito sceny z życia apostołów Szymona i Judy. Technika ta polega na pokrywaniu muru kilkoma cienkimi warstwami zabarwionego tynku i zeskrobywania według określonego wzoru warstw wierzchnich, dzięki czemu powstaje dwu - lub wielobarwna kompozycja. Przedstawione sceny nawiązują do przekazów tradycji chrześcijańskiej oraz do tzw. apokryfów, czyli pism, które nie zostały włączone do kanonu ksiąg Pisma Świętego, mimo, że upodobniają się do nich osobą domniemanego autora, tematyką, wątkiem opowiadania oraz biblijnymi rodzajami literackimi.
Najistotniejsze ze względu na analogie z herbem gminy Łączna są sceny w dolnej części malowidła: przedstawiają one męczeństwo obu apostołów. Nie jest znana data ich śmierci. Podana na malowidle data 28.X. 62 r. po Chr. nie ma podstaw historycznych. Wykluczałoby ją bardzo prawdopodobne powstanie listu św. Judy Apostoła między 62 a 64 lub 67 rokiem. Ksiądz Piotr Skarga SI w Żywotach Świętych Apostołów i Ewangelistów datuje śmierć obu apostołów na 28.X.60 r., można też spotkać wzmianki o śmierci Szymona Apostoła ok. 80 r., a Judy - przed 96 r. Podobnie niepewne jest miejsce śmierci apostołów: Suanir, w innym brzmieniu Sunamur w Persji, ale również fenickie miasto Berytus lub Berytos czyli dzisiejszy Bejrut, albo pobliski Arad. Nie ma również jednoznacznie brzmiących przekazów dotyczących okoliczności śmierci i narzędzi, jakimi ją apostołom zadano. Wypada tylko przypomnieć, że według wielu źródeł śmierć mieli ponieść tego samego dnia. W przypadku Szymona było to przecięcie piłą, zaś Juda miał być zabity pałkami, choć wymienia się również jako narzędzie śmierci maczugę.
Sądząc po ilości atrybutów, z jakimi przedstawiano apostołów poczynając od wczesnego średniowiecza, należy przypuszczać, że wszystkie przekazy o ich śmierci znacznie różniły się od siebie; podobne uwagi można mieć co do wyobrażeń ikonograficznych apostołów. Wczesne przedstawienia apostołów pochodzą już z IV wieku. Początkowo wyobrażani byli jako młodzi ludzie, najczęściej z brodami, z czasem występują cechy indywidualne zaczerpnięte z apokryfów, legend i tradycji. Ubrani są zwykle w białe suknie, tuniki i palle; występowali najpierw boso, następnie w sandałach. Atrybuty poszczególnych apostołów powstają w zasadzie dopiero w średniowieczu na Zachodzie, przede wszystkim w oparciu o literaturę apokryficzną. We wczesnym stadium tych przedstawień (Sąd ostateczny P. Cavalliniego, kościół św. Cecylii w Rzymie, ok. 1293 r.) Szymon i Juda niosą krzyże. Na portalu katedry w Chartres (Francja, XIII wiek) atrybutami obu apostołów są książki. Od XIV wieku niemal obligatoryjnym atrybutem Szymona Apostoła staje się piła. Atrybuty Judy Apostoła są bardziej zróżnicowane: występuje z mieczem i modelem miasta Edessy (XII w., Rob w Dalmacji), trzema kijami (XII w., Bamberga, Niemcy), toporem (XIII w., katedra w Amiens, Francja), halabardą (XV w., Straubing, Niemcy). Z Kolonii (XIII w., Niemcy) pochodzi obraz tablicowy przedstawiający ukamienowanie apostoła. Czasem występuje z kątownicą (XVII w., A. van Dyck 1620-22, malarz flamandzki). Najpopularniejsze są jednak przedstawienia Judy Apostoła z pałką lub maczugą (dość częste od XIV wieku). Z kolei od XVIII w. Juda bywa przedstawiany ze wspomnianym już mandylionem. Jedyne cykle, czyli zobrazowane sceny z życia) obu apostołów znajdują się na witrażach katedry w Chartres i pochodzą z XIII wieku.
Męczeństwo obu apostołów ekspresyjnie przedstawia zwłaszcza sztuka baroku (płaskorzeźba w kościele parafialnym w Krems / Austria / dłuta J.M. Götza z 1736 roku). Gdy chodzi o przedstawienia wyglądu apostołów, to zmieniały się one w ciągu wieków. Według A. Brykczyńskiego (1894) najbardziej klasyczne wizerunki obu apostołów były następujące:
"Św. Szymon - najstarszy co do wieku wśród apostołów, głowa łysa, oczy przymrużone, prawie bez brody, czyta księgę, suknia żółtawa, płaszcz oliwkowy.
Św. Juda - Tadeusz - włosy krótkie, broda długawa ryżawa, krzyż odwrócony, na którym był umęczony, w ręku łódka, gdyż był rybakiem. Suknia czerwona, płaszcz cynamonowy."
Nowsze opracowania, np. autorstwa ks. Marka Starowieyskiego w głównych zarysach powtarzają cechy charakterystyczne wyglądu Szymona Apostoła, nieco inaczej przedstawiony jest Juda Apostoł: "…podobny do Chrystusa, ma włosy krótkie, a długą jasną brodę… Nosi na sobie suknię czerwoną i płaszcz brązowo-czerwony." Do atrybutów wymienianych u A. Brykczyńskiego dodaje się laskę lub maczugę. Warto dodać w nawiązaniu do wyglądu Judy Apostoła z herbu gminy Łączna, że ukazywanie go z siwą brodą, w długiej todze i płaszczu znane jest już w XIII w. we Francji (południowy portal katedry w Chartres), a jeszcze bardziej wyraziste jest na obrazie El Greco (1541-1614, Hiszpania).
Święty Szymon Apostoł patronuje farbiarzom, garbarzom, tkaczom, drwalom, rzemieślnikom zajmującym się skórami, a ponadto spawaczom. Jego relikwie znajdują się w Bazylice Watykańskiej, a ponadto w Tuluzie (Francja). Jest patronem cesarskiego miasta Goslar (Niemcy).
Święty Juda Apostoł jest orędownikiem przed Bogiem w sprawach uznawanych po ludzku za beznadziejne. Jego relikwie znajdują się w Bazylice św. Piotra w Rzymie, w Tuluzie, w Goslarze. Jest patronem Frankfurtu nad Menem (Niemcy). Jego imię nosi wielki szpital dziecięcy w Memphis (USA). W Polsce odbiera szczególną cześć w kościele Św. Krzyża w Warszawie, znanym z transmisji radiowej Mszy Świętej, oraz w Łętowni w archidiecezji krakowskiej (razem z Szymonem Apostołem). Obaj apostołowie są patronami diecezji siedleckiej.
Głównym walorem herbu gminy Łączna jest nawiązanie do najlepszych zasad heraldyki średniowiecznej, jak również łączenie barw i ich symboli. Symbolikę kolorów występujących w tym herbie podaje katalog Sicillusa (ok. 1450 r.) "Le blason des couleurs en armes" (cytuję za Jerzym Michtą):
barwa czerwona - symbolizuje zwycięstwo, panowanie, wolność;
barwa biała (srebrna) - czystość, rozsądek, radość, szlachetność;
barwa żółta (złota) - świetność, doskonałość, mądrość, szacunek, wybitność;
barwa błękitna - wierność, skromność, oddanie.
Warto dodać, że podobne interpretacje można znaleźć w pracy D. Forstner OSB Świat symboliki chrześcijańskiej. W przypadku barwy błękitnej pola tarczy herbu jest to nawiązanie do herbu województwa świętokrzyskiego. Przyjęta w heraldyce samorządowej koncepcja wykorzystywania tytułu (wezwania) kościoła przy tworzeniu nowych herbów pozwala na rozszerzenie propozycji przy projektowaniu nowych symboli heraldycznych dla gmin.
Flaga gminy Łączna jest kolorystycznym odwzorowaniem barw występujących w herbie. Stąd flaga złożona jest z czterech barwnych pasów ustawionych pionowo. Od strony patrzącego, z lewej strony pas błękitny o szerokości 1/3 płata flagi; od strony prawej również pas błękitny, też o szerokości 1/3 płata flagi. W środku trzeci pas, podzielony na dwie równe części. Od strony lewej pas czerwony, od strony prawej żółty. Pas czerwony i żółty odpowiadają postaciom apostołów Judy Tadeusza i Szymona. Natomiast pasy błękitne odpowiadają polu tarczy, na którym stoją postacie obu apostołów. Flaga ma kształt prostokąta o stosunku boków 5:8 jest to stosunek boku krótszego (szerokość) do boku dłuższego (długość) tak jak polska flaga państwowa.
Opracował:
Cezary Tusznio
Zdjęcia:
Andrzej Barański
Joanna Tokarczyk
Literatura:
Dokumenty:
"Projekt herbu i flagi gminy Łączna, powiat Skarżysko i jego uzasadnienie, opracowany przez dra Jerzego Michtę, Kielce, 2000.08.28, maszynopis
"Projekty flagi gminy Łączna, opracowane przez dra Jerzego Michę, 29.08.2000, Kielce, maszynopis
"Protokół Nr 8/VIII/2000 z posiedzenia Rady Gminy w Łącznej odbytego w dniu 6 października 2000 r., maszynopis w Urzędzie Gminy w Łącznej - Biuro Rady Gminy
Źródła:
"Apokryfy Nowego Testamentu. Apostołowie, część 1 i 2, red. ks. M. Starowieyski, Kraków 2007
"Dwunastu. Pseudo Adbiasza Historie Apostolskie, opr. ks. M. Starowieyski, Kraków 1995
"Gazeta Kielecka, R. XVI, 1885, nr 76 [W:] Wybór źródeł do dziejów Kielecczyzny,cz.2,red.Z.Guldon,Kielce 1974
Opracowania:
"M. Bocian, Leksykon postaci biblijnych, Kraków 1998
"Brykczyński, Podręcznik praktyczny ikonografii chrześcijańskiej, Warszawa 1894
"K. Dobrowolska, Jedyne takie wezwanie w diecezji. Parafia Świętych Szymona i Judy Tadeusza w Łącznej, NIEDZIELA, edycja Kielce, 2003, Nr 22(18)
"Dwunastu Apostołów, red. J. Turnau, Kraków 2002
"Encyklopedia Katolicka, T. 1, Lublin 1985, T. 4, Lublin, 1985, T. 8, Lublin 2000
"D. Forstner OSB, Świat symboliki chrześcijańskiej, Warszawa 1990
"Ks. H. Fros SJ, Wprowadzenie do mszy o świętych, cz. 2, Warszawa 1982
"H. Fros SJ, F. Sowa, Twoje imię. Przewodnik onomastyczno-hagiograficzny, Kraków 1988
"J.Grzywna,Oświata i kultura w powiecie kieleckim w latach 1918-1939,Kielce 1977
"Jakub de Voragine, Złota legenda, Warszawa 1983
"U. Janicka - Krzywda, Atrybut - Patron - Symbol, Kraków 1988
"J. Kita, Historia kościoła do 1939 roku. Powstanie parafii w Łącznej, Informator Gminy Łączna, 2000, Nr 11
"M. Michalski, Imię - Hagiografia - Atrybut, Gdańsk 1991
"J. Michta, Heraldyka samorządowa województwa świętokrzyskiego i jej symbolika, Kielce 2000
"J. Michta, Herb i flaga dla gminy, Informator Gminy Łączna, 2000, Nr 11
"Podręczna Encyklopedia Biblijna, T. 1-2, Poznań 1960-1961
"Bp K. Radoński, Święci i błogosławieni Kościoła Katolickiego, Poznań 1947
"Ks. Piotr Skarga,Żywoty Św. Apostołów i Ewangelistów, Kraków 1913
"Ks. W. Zaleski SDB, Rok kościelny, T. 2, Warszawa 1993
"Ks. W. Zaleski SDB, Święci na każdy dzień, Warszawa 1986
"Ch. Zieliński, Sztuka sakralna, Poznań, 1960
"Żywoty Świętych Pańskich na każdy dzień roku, opr. O. H. Hoever SOCist, Olsztyn, 1988
"Żywoty Świętych Pańskich na wszystkie dni roku opracowane… Mikołów 1927
