POŁOŻENIE GMINY ŁĄCZNA
Gmina Łączna od zachodu graniczy z gminami Zagnańsk i Bliżyn, od północy z miastem Suchedniów, od wschodu sąsiaduje z gminami Suchedniów i Bodzentyn, a od południa z gminą Masłów. W obecnie wprowadzanym podziale administracyjnym kraju obszar gminy włączony został w obręb powiatu Skarżysko-Kamienna, w województwie świętokrzyskim. Gmina licząca ok. 5,4 tyś. mieszkańców obejmuje obszar 62 km2. W skład gminy wchodzi 13 sołectw: Czerwona Górka, Gózd, Jęgrzna, Kamionki, Klonów, Łączna, Osełków, Podłazie, Podzagnańszcze, Występa, Zagórze, Zalezianka, Zaskale.
CHARAKTERYSTYKA
Gmina Łączna położona jest w południowej części powiatu skarżyskiego obejmując Pasmo Klonowskie Gór Świętokrzyskich. Zajmuje obszar o urozmaiconej rzeźbie terenu z dużym udziałem lasów 57,7 proc. Najważniejszymi bogactwami naturalnymi gminy są piaskowce kwarcytowe i lasy. Występuje tutaj jedyne w kraju złoże kopaliny krzemionkowej. Rozdrobnione rolnictwo, o przeciętnym areale nie przekraczającym 2,7 ha nie sprzyja intensywnej produkcji rolnej. Gwarantuje jednak zachowanie w niezmienionej formie charakterystycznych cech krajobrazu w postaci malowniczych pól poprzeplatanych miedzami i kępami drzew. Są one ostoją dla chronionych oraz pożytecznych zwierząt, ptaków i owadów. Stwarza także dogodne warunki dla rozwoju rolnictwa biodynamicznego (czystego ekologicznie) i agroturystyki.
DULĘBA
Na początku XIX wieku osada w pobliżu wsi Ostojów znana jako Dulęba Młyn, z jednym domem. Istniał tu w pierwszej połowie XIX wieku młyn wodny zbożowy o drewnianej konstrukcji szkieletowej z napędem (do 1920 r. na koło podsiębierne, później na turbinę) wzniesiony na rzece Kamionce. Przemiał wykonywany był na jedno złożenie kamieni młyńskich.
GÓZD
Wieś Gózd na początku XIX wieku liczyła 30 domów. Kilka metrów od szkoły pod trasą krajową "7" znajduje się przepust wodny wybudowany w XIX wieku przy pierwotnym wytaczaniu drogi Warszawa-Kraków. Przy wylocie otwory są zwężone poprzez betonowe kręgi. W środku przepustu widać konstrukcję z miejscowych bloków piaskowca. Przepust pierwotnie przy węższej drodze służył zarówno jako odprowadzenie wody i szlak przeprowadzania zwierząt gospodarskich pod nasypem drogi. Na obszarze miejscowości Łączna, gdzie trasa musiała być posadowiona na nasypach zachowało się kilka takich przepustów - w części wejściowej przebudowane.
OSEŁKÓW
Część wsi Ostojów, w której znajdowało się ujęcie wody na bezimiennym dopływie Kamionki. Posiadało spiętrzenia zapasowej wody dla zakładów wodnych położonych niżej, na rzece Kamionce - pochodzące z I połowy XIX w. Wieś liczyła w tym czasie 19 domów.
OSIECZNO
Starym nasypem kolejki wąskotorowej z leśnej polany Kruk można dotrzeć do Leśnictwa Osieczno (oddział 58) gdzie w Lasach Państwowych administrowanych przez Nadleśnictwo Suchedniów rośnie objęty ochroną pomnikową cis pospolity. Ochroną objęto drzewo z gatunku prawie zupełnie wytępionego z polskich lasów, dlatego też i jego rozmiary nie należą do imponujących: obwód w pierśnicy 28 cm (średnica około 9 cm) zaś wysokość około 5 m. Drzewo znajduje się po prawej stronie nasypu kolejki w oddaleniu 50 m od niej, dlatego trudno je dostrzec.
ŁĄCZNA
Od średniowiecza wieś Łączna przynależała do okręgu parafialnego we Wzdole. Po raz pierwszy pojawia się w źródłach w 1260 r., w dokumencie księcia Leszka Czarnego dla cystersów z Wąchocka, w którym nadaje im przywilej łowienia bobrów na rzece Kamionce, wówczas zwanej Łączna.
Miejscowość występuje w źródłach w okresie staropolskim pod nazwami Łączno, Laczna (1383 r.), in Lanczna (1422 r.), Lączna (około 1470 r.), Lanczno (1578 r.). Według językoznawców nazwa mogła oznaczać łąkę - teren porośnięty trawami, pole, pastwisko lub las nad rzeką bądź na terenie podmokłym (łęgi) lub wygięcie, krzywiznę, zakole rzeki, teren położony w zakolu bądź nad brzegiem rzeki. Inne źródła mówią, iż oznaczało to miejscowość łączącą innem większe, poprzez drogę biegnącą przez nią.
Stanowiła własność biskupstwa krakowskiego aż do przejęcia dóbr wskutek postanowień sejmu czteroletniego (1788 r.).
W XV wieku było tu 11 łanów kmiecych, sołectwo z dwoma łanami wolnymi, karczmą z dwoma polami i ogrodami. Wszyscy płacili dziesięcinę wytyczną i kanapalną na rzecz biskupstwa krakowskiego, oszacowaną na 10 grzywien. Ponadto był w osadzie młyn. Powyższe pozwala widzieć w Łącznej wieś lokowaną na prawie niemieckim najpóźniej w pierwszej połowie XV wieku.
Księga kontrybucji parafialnych diecezji krakowskiej z 1529 r. przynosi informację o czynszu płaconym z Łącznej w dwóch ratach, wysokości 5 i 10 grzywnien oraz dziesięcinie wytycznej wysokości 6 grzywien. Wieś należała wówczas do klucza bodzentyńskiego biskupstwa krakowskiego. Źródła do dziejów górnictwa i hutnictwa sytuują we wsi kuźnicę dzierżoną przez Jana Walka do 1531 r. Według rejestru poborowego z 1564 - 1565 r. z Łącznej przychodziło 7 florenów. W 1577 r. wykazano 13? łana, 3 komorników i 3 młyny. Rok później, w rejestrze poborowym powiatu sandomierskiego wykazano w Łącznej 18 kolonistów na 11 i ? łana, 5 ogrodów, 2 łany sołtysie, 6 ubogich (prawdopodobnie komorników), 14 rzemieślników i 1 młynarza, co pozwala ostrożnie szacować liczbę mieszkańców na ponad 100 osób. Duża liczba rzemieślników pozwala mieć pewność, co do stałego funkcjonowania we wsi kuźnicy. Pewne jest również, iż swój rozwój osada zawdzięczała rzemiosłu żelaznemu, jako że nie przybywało ziemi uprawnej (zbliżona ilość łanów, co w XV wieku). Ponadto miejscowa ludność w okresie staropolskim mogła znajdować zatrudnianie w nieodległych kuźnicach, Ogonowskiej i Ostojowskiej. Pierwsza z nich wymieniona w źródłach w 1611 r., była w posiadaniu kurników Ogonków, a przed 1644 rokiem przeszła w ręce szlacheckie. Istniała jeszcze w 1680 r. Druga z nich, wymieniona w 1644 r. jako dworska, w 1647 r. była w rękach szlachty Łochyńskich i Michnowiczów. W 1622 r. mieszkało w Łącznej 457 osób, w pobliskim Ogonowie 33, a w Ostojowie 17.w 1787 r. ludność Łącznej wzrosła już do 637 osób. Do rozwoju osady przyczynił się z pewnością trakt warszawsko-krakowski, poczynając od przeniesienia stolicy z Krakowa do Warszawy w 1596 r. Już w XVI wieku znana jest droga lokalna łącząca osadę z Parszowem i Wzdołem. Do początków XIX wieku Łączna znana była z bartnictwa, które podupadło wobec braku zapotrzebowania na miód i wskutek przetrzebienia okolicznych lasów wycinką drzewa na potrzeby hutnictwa żelaza. Przedsiębiorcza ludność miejscowa szybko znalazła inne zajęcie i już pod koniec wieku wieś znana była z wyrabianych tu drewnianych zabawek.
Łączna w XIX wieku zlokalizowana była w powiecie kieleckim, gminie Suchedniów i parafii Wzdół. W latach 1801 - 1804 we wsi Łączna odnotowano 125 domów, 60 mężczyzn, 10 koni i staw. Zagęszczona zabudowa koncentrowała się wzdłuż drogi do Ostojowa. Ówcześnie była to jedna z największych osad zlokalizowanych na terenie obecnego powiatu skarżyskiego. W 1827 r. należąca do rządu (przeszła na własność państwa wskutek postanowień sejmu czteroletniego), wówczas Łączna liczyła już 134 domy i 884 mieszkańców. Natomiast w części prywatnej stał 1 dom z ośmioma mieszkańcami. Administracyjnie był to również obręb leśny w samsonowskim urzędzie leśnym. W XIX wieku o Łącznej pisano: "Położona nad rzeczką Łączna, Łączniarką, Żelezianką, która pod wsią rozpoczyna swój bieg i dalej płynie ku północy pod Ogonowem, Berezowem, Suchedniowem, Rejowem, Blinem, aż wpada z prawego brzegu do Kamiennej". Inne opisy wymieniają Łączną z rzeką Żelezianką i Losieńcem. Pierwsza jest drugą nazwą samej Łącznej (obecnie rzeka Kamionka). Natomiast co do Łosieńca - mogła to być rzeczka wpadająca z lewego brzegu pod Berezowem.
Ludność okoliczna brała czynny udział w wydarzeniach powstańczych 1863 - 1864 r., m.in. w ataku na Bodzentyn, produkcji uzbrojenia powstańczego czy zaopatrywaniu obozu Langiewicza pod Wąchockiem. Pomnik na Występie upamiętnia wydarzenai z okresu powstania styczniowego opisane przez Stefana Żeromskiego w "Echach leśnych". We wsi stał kościółek. W 1920 r. ukończono budowę świątyni parafialnej pod wezwaniem św. Szymona i Judy Tadeusza. Murowany kościół na planie krzyża łacińskiego jest do dzisiaj ozdobą wsi. Łączna jest obecnie siedzibą gminy.
Na miejscowym cmentarzu znajdują się groby z 1915 r. oraz mogiły z okresu II wojny światowej. Mogiły leśne, kwatery żołnierzy oraz pomniki w Zaleziance i Klonowie przypominają o zaangażowaniu ludności miejscowej w walkę z okupantem niemieckim. W okolicznych lasach działaly oddziały "Ponurego", "Szarego" i "Nurta". Po wojnie rozwinął się tu przemysł drzewny, hutnictwo szkła oraz pozyskiwanie piaskowca kwarcytycznego (Bukowa Góra) z jednego z największych czynnych kamieniołomów "Bukowa Góra". Obecnie coraz częściej Łączna kojarzy się z usługami turystycznymi.
